Czytniki ekranu to technologia, która zyskuje coraz większe znaczenie jako alternatywny sposób korzystania z Internetu i aplikacji mobilnych. Choć dla wielu użytkowników słuchanie informacji stanowi wygodny dodatek, dla osób z dysfunkcją wzroku jest to kluczowe narzędzie umożliwiające pełne uczestnictwo w cyfrowym świecie.

Dla osób z barierą wzroku brak czytników ekranu oznaczałby trudności w codziennych zadaniach, takich jak rezerwacja biletów, opłacanie rachunków czy korzystanie z komunikatorów. To właśnie dzięki technologii przetwarzającej treści wizualne na dźwięk osoby z ograniczonym wzrokiem mogą nawigować po cyfrowej rzeczywistości.

Jakie czynniki wpływają na skuteczność tej technologii i w jakich sytuacjach może ona zawodzić? Sebastian Depta, konsultant dostępności cyfrowej Fundacji Widzialni, wyjaśnia, jak działają czytniki ekranu i jakie błędy ograniczają ich funkcjonalność.

Czytniki ekranu stanowią niezbędne i przydatne narzędzie w dostępie do cyfrowej przestrzeni, zwłaszcza dla osób z wadami wzroku, jednak ich skuteczność zależy od wielu czynników. Zarówno twórcy stron internetowych i aplikacji, jak i użytkownicy powinni rozumieć zasady ich działania oraz sposób, w jaki osoby z dysfunkcją wzroku nawigują po treściach cyfrowych.

Jak działa czytnik ekranu?

Czytnik ekranu (ang. screen reader) to oprogramowanie, które rozpoznaje tekst i elementy interfejsu użytkownika, przekształcając je na mowę syntetyczną lub zapis w alfabecie Braille'a. Programy te pozwalają użytkownikom na sprawną obsługę komputerów, smartfonów i tabletów, wykorzystując skróty klawiszowe, gesty dotykowe oraz komendy głosowe. Każdy system operacyjny ma swoje natywne czytniki ekranu, takie jak NVDA i JAWS dla Windows, VoiceOver dla macOS i iOS czy TalkBack dla Androida.

Dostępność cyfrowa

Prawidłowe odczytywanie treści przez czytniki ekranu jest przez odpowiednie przygotowanie zawartości stron internetowych i aplikacji mobilnych zgodnie ze standardami dostępności WCAG. Istotne elementy to:

  • Poprawne etykiety dla elementów interaktywnych – każdy przycisk, pole formularza czy link powinien mieć jasny i zrozumiały opis.

  • Struktura nagłówków – poprawna hierarchia nagłówków (H1, H2, H3) pozwala użytkownikom szybko odnaleźć interesujące treści.

  • Obsługa z poziomu klawiatury – każdy element interfejsu powinien być dostępny bez użycia myszy.

  • Czytelne komunikaty i walidacja formularzy – użytkownik musi otrzymać jasne informacje o błędach i sposobie ich poprawienia.

  • Poprawne opisy alternatywne dla grafik – obrazy powinny mieć odpowiednie teksty zastępcze, opisujące ich znaczenie.

Najczęstsze błędy twórców stron i aplikacji

Na podstawie cyklicznego badania użytkowników technologii asystujących, przeprowadzonego przez WebAIM w grudniu 2023 i styczniu 2024 roku, zidentyfikowano najczęstsze problemy związane z działaniem czytników ekranu.

W kolejności, najbardziej problematyczne elementy to:

  1. CAPTCHA - obrazy przedstawiające tekst, służące do weryfikacji, czy jesteś użytkownikiem ludzkim
  2. Elementy interaktywne, takie jak menu, zakładki i okna dialogowe, nie zachowują się zgodnie z oczekiwaniami
  3. Linki lub przyciski, które nie mają sensu
  4. Ekrany lub części ekranów, które zmieniają się nieoczekiwanie
  5. Brak dostępności klawiatury
  6. Obrazy z brakującymi lub niewłaściwymi opisami (tekst alternatywny)
  7. Formularze
  8. Brakujące lub nieprawidłowe nagłówki
  9. Zbyt wiele linków lub elementów nawigacyjnych
  10. Złożone tabele danych
  11. Niedostępna lub brakująca funkcja wyszukiwania
  12. Brak linków” "przejdź do treści głównej” lub "pomiń nawigację”

Hierarchia problemów nie uległa znaczącym zmianom przez ostatnie kilkanaście lat. CAPTCHA nadal stanowi największe wyzwanie według respondentów, i to z wyraźną przewagą nad innymi elementami. 

Testowanie dostępności

Czytniki ekranu, poza standardowym wykorzystaniem do codziennego funkcjonowania, są wykorzystywane do testowania dostępności cyfrowej stron www i aplikacji mobilnych wymaga nie tylko znajomości czytnika ekranu i sposobu, w jaki za pomocą zytnika użytkownik "konsumuje" internet, lecz także doświadczenia w pracy z nim. Podczas audytu należy zwracać uwagę na:

  • sposób, w jaki czytnik ekranowy anonsuje treści,
  • poprawność etykiet i opisów alternatywnych,
  • nawigację po stronie za pomocą skrótów klawiszowych,
  • zgodność z wytycznymi WCAG,
  • spójność i przewidywalność interfejsu.

Słuchanie zamiast czytania – nowy sposób konsumpcji treści

Słuchanie treści cyfrowych staje się naszą codziennością. Od artykułów i dokumentów po strony internetowe i aplikacje – wszystko coraz częściej dostępne jest w wersji audio. Wbudowane funkcje głosowe, takie jak "czytaj na głos” w przeglądarkach czy edytorach tekstu, już dawno wyszły poza ramy technologii wspierających osoby z dysfunkcją wzroku. Korzystają z nich miliony użytkowników, ceniąc wygodę, multitasking i oszczędność wzroku – w pracy, na treningu czy w podróży.

Nie należy jednak zapominać, że dla wielu grup profesjonalne czytniki ekranu to nie tylko udogodnienie, ale podstawowe narzędzie codziennego funkcjonowania społecznego i zawodowego. Używają ich nie tylko osoby niewidome i słabowidzące, ale także osoby mające trudności z koncentracją, nauczyciele.

Twórcy narzędzi cyfrowych mają realny wpływ na to, jak wiele osób może swobodnie korzystać z ich produktów, co przekłada się na większą inkluzywność i konkurencyjność środowiska cyfrowego. Zapewnienie kompatybilności z czytnikami ekranu to nie tylko kwestia dostępności, ale także podążanie za trendami, nawykami użytkowników i uwzględnianie rosnącego znaczenia treści audio.

Źródło: https://webaim.org/projects/screenreadersurvey10/

Galeria zdjęć

  • Powiększ obraz: Sebastian Depta Fundacja Widzialni